Nowe Kramsko i okolice
  Bitwa o Nowe Kramsko 1919 r.
 

3 lutego 2015 roku obchodziliśmy

96 rocznicę bitwy o Nowe Kramsko

      Mieszkańcy Nowego Kramska, którzy brali udział w powstaniu wielkopolskim:
Jan Benyskiewicz, Łukasz Durka, Sylwester Durka, Walenty Durka, Franciszek Eckert, Szczepan Eckert, Wojciech Eckert, Stanisław Kania, Wincenty Kania, Stanisław Kamyczek, Szczepań Kędzieszyński, Jan Konopnicki, Stanisław Kubacki, Franciszek Kubiak, Klejfas Kubiak, Karol Kubiak, Antoni Krysztofek, Jan Krysztofek, Paweł Krysztofek, Stanisław Machul, Bruno Modrzyk, Franciszek Muńko, Stanisław Muńko, Stanisław Naroś, Stanisław Nowak, Antoni Pikiołek, Leon Piwecki, Paweł Piwecki, , Stanisław Piwecki s.Feliksa, Stanisław Piwecki s.Michała, Stanisław Piwecki s.Józefa, Sylwester Piwecki, Teodor Piwecki, Wacław Piwecki, Wojciech Piwecki, Stanisław Przybyła, Jan Przybyła, Józef Sikuciński, Jan Szefner, Łukasz Szefner, Adam Szeputa, Andrzej Szymański, Karol Szymański, Nikodem Szymański, Stanisław Szymański, Emil Szulszewski, Walenty Tomaszewski, Bruno Tomiak, Wincenty Tomiak, Tomasz Weimann.



Na zdjęciu: Jan, Antoni, Franciszek Krysztofkowie. Dwaj pierwsi byli mieszkańcami Nowego Kramska i walczyli w pamiętnej bitwie o to by nasza miejscowość znów należała do Polski. Fotografia pochodzi z archiwum domowego Jarosława Zdziabka.  

     Powstanie wielkopolskie wybuchło 27 grudnia 1918 roku, w reakcji na demonstracje Niemców sprzeciwiających się wizycie w Poznaniu polskiego pianisty i działacza niepodległościowego Ignacego J. Paderewskiego. Powstańcy w krótkim czasie opanowali całą Wielkopolskę z wyjątkiem północnych i południowo-wschodnich jej obrzeży. Powstanie zakończyło się 16 lutego 1919 roku rozejmem w Trewirze, który rozszerzał na front powstańczy zasady rozejmu kończącego I wojnę światową z 11 listopada 1918. Było to jedno z dwóch, obok powstania wielkopolskiego 1806 roku, zwycięskich powstań w dziejach Polski. Było ono też ostatnim etapem tak zwanej najdłuższej wojny nowoczesnej Europy.

Powstańcy wielkopolscy (źródło: Wikipedia)

 

     Na temat samego powstania powstało sporo publikacji, ale dla mieszkańców Nowego Kramska najważniejsze są wydarzenia, które miały miejsce w nocy z 2 na 3 lutego 1919 roku. W tym czasie Niemcy skoncentrowali w naszej miejscowości i w Kolesinie 1 batalion 38 pułku piechoty, 1 baterię artylerii polowej, pół szwadronu 10 pułku ułanów i pół szwadronu 3 pułku ułanów. W obwodzie posiadali 1 batalion Grenzschutzu. Ich oddziały składały się z dobrze wyszkolonych sił, posiadały wielu podoficerów zawodowych, którzy nie opuścili szeregów armii z końcem wojny. Dnia 2 lutego około godziny 16 odbyła się w restauracji Chudzickiego w Babimoście narada dowództwa z udziałem ochotni­ków pochodzących z Nowego Kramska, na której obmyślono plan działania, a już o godzinie 23 odbyła się na rynku zbiórka alar­mowa, dokonano podziału kompanii i pod osłoną nocy poszczególne plutony wyruszyły celem zajęcia stanowisk wyjściowych. Nocny atak przygotowany został w następujący sposób. Pierwsza grupa w sile jednego plutonu liczącego około 30 ludzi pod do­wództwem Wacława Piweckiego miała przejść przez lasy kuligowskie, zamarznięte Jezioro Wojnowskie, zdobyć Kolesin wzdłuż drogi od Starego Kramska, zdobyć lub unieszkodliwić 4 działa sto­jące we wgłębieniu za Kolesinem i uderzyć na Nowe Kramsko od strony Kolesina. Druga grupa, także w sile plutonu, pod dowództwem Izydora  Napierały i Borowczaka miała zaatakować wieś   z   lasu wzdłuż drogi Wojnowo—Nowe Kramsko.
     Trzecia grupa w sile zwiększonego plutonu pod dowództwem Cieślika miała uderzyć na Nowe Kramsko od północy, od toru ko­lejowego Babimost—Kolesin.
     Czwarta grupa, reszta drużyny chobienickiej pod dowództwem chorążego Kudlińskiego, miała przeprowadzić frontalne uderzenie wzdłuż drogi Babimost—Nowe Kramsko.
     Wszystkie oddziały otrzymały polecenie, aby działania bo i owe rozpocząć o godzinie 4.30 rano.Najsprawniej wywiązał się z powierzonego zadania oddział Piweckiego, który sforsował jezioro, zdobył dwór w Kolesinie i przez obrzucenie granatami dużego oddziału kwaterującego u Lemkego wywołał taką panikę Niemców, że w ciągu kilkunastu minut uciekli z Kolesina w kierunku Klępska, zostawiając prócz broni i amunicji 2 ciężkie karabiny maszynowe, które natychmiast po­wstańcy przechwycili i użyli w akcji. Dwóch powstańców zostało rannych w czasie walki. Grupa Piweckiego uderzyła następnie na Nowe Kramsko od strony Kolesina, zlikwidowawszy posterunek u wylotu wsi, tyralierą podeszła pod pałac w Nowym Kramsku i rozpoczęła trudną walkę o zdobycie skarpy pod pałacem od strony łąki. W ten sposób zamknięto oddziałom niemieckim stacjonują­cym we wsi najkrótszą drogę odwrotu.
Równocześnie na Nowe Kramsko ruszyły oddziały od wschodu i południa, w błyskawicznym tempie uderzając na sztab znajdu­jący się na probostwie i na „Wachstubę" w domu Jacka Szyputy. Sygnałem rozpoczęcia walki był wspólny okrzyk „Niech żyje" do­nośnie rozlegający się w ciszy nocnej, wsparty przez wszystkich mieszkańców, którzy uprzedzeni czuwali i czekali na powstańców. W pierwszych minutach walki zlikwidowano wszystkich prawie dowódców: oberleutnanta von Gladissa, leutnanta von Kleista, wachmeistra Koniga, podoficera Klosego. 


Powstańcza ofensywa na zachód

     W Nowym Kramsku Niemcy uciekając w stronę Kolesina wpa­dali pod obstrzał ciężkiego karabinu maszynowego, ustawionego na drodze obok kościoła natychmiast po zdobyciu probostwa, po­nadto pod ogień oddziału, który wkroczył do wsi od strony Ko­lesina. Pierwsi, którzy biegli w tym kierunku, legli pokotem. Na­kaz rozsądku i instynkt samozachowawczy biegnących w tyle kie­rował ich na boczne drogi. Jedna :z nich wiodła ku pałacowi, wokół którego trwał zacięty bój. Ogień obrońców i oblegających krzyżował się tam chaotycznie. Niemcy, którzy podążyli w tym kie­runku, cofnęli się szybko. Wrócić w stronę kościoła było niemożli­wością. Tam rozgrywała się właśnie najzaciętsza walka. Pozo­stało uciekać na prawo przez podwórza i ogrody Sikucińskiego, Weimanna i Obsta, na zapłocia. Stąd nikt dotychczas nie strzelał.
Trzecia grupa szturmowa zawiodła. Mówią, że poprzedniego dnia powstańcy uczestniczyli w hucznej zabawie w Babimoście, trochę podpili i znużeni zaspali sprawę. Inni znów mówią, że ciemną nocą zabłądzili gdzieś w okolicy Górnego Folwarku i opóź­nili swoje przybycie o jedną godzinę. Zdecydował może jeszcze i ten fakt, że ich droga była bardzo trudna. Wiodła ona od Gór­nego Folwarku przez zamarznięte, grudowate pola, marsz był trudny, co uniemożliwiło terminowe wykonanie zadania..


Powstańcy wielkopolscy w okopach, styczeń 2009. (Źródło: Wikipedia)

W boju poległo po stronie polskiej według źródeł niemieckich 15 osób, a rannych było 30 do 40. Swoje straty określają Niemcy bardzo skromnie, wymieniając jako poległych tylko dowódców von Gladissa, von Kleista, Koeniga i Klosego oraz kilku rannych. Dane te trudno uznać za prawdziwe, zwłaszcza, że żyjący ludzie świad­czą zupełnie inaczej. Wszyscy zgodnie poświadczają, że poległo 7 Polaków, a mianowicie: Edward Andrys, Antoni Błoch, Łucjan Figlarek, Edward Kubiak, Edward Szymański, Ignacy Todek i Ste­fan Wujec, ponadto mieliśmy kilku rannych. Źródła polskie po­dają natomiast, że Niemców poległo 42, oprócz wymienionych oficerów, do niewoli zabrano 47. Trudno ustalić faktyczne straty osobowe Niemców, ponieważ szybko odbili oni Kramsko, zakazali natychmiast po wkroczeniu do wsi wychodzenia mieszkańcom na ulicę pod groźbą strzelania bez ostrzeżenia, a w tym czasie szybko odwozili swoich zabitych i rannych do Klemska i Sulechowa. Da­ne niemieckie są problematyczne choćby i z tego powodu, że nigdy zwycięzca nie ponosi większych strat od uciekających z pola bitwy, a tym bardziej od zaskoczonych przeciwników, którzy w panice opuszczają swoje pozycje. Gdy nastał dzień, przyszło powstańcom wycofać się pod napo­rem większych sił, które od strony Sulechowa i Klępska przy wsparciu silnym ogniem artylerii zaatakowały około godziny 10 Nowe Kramsko. Za dnia powstańcy, nie posiadający ani jednego działa, nie mogli sprostać siłom niemieckim, tym więcej że Nowe Kramsko, podobnie jak i Babimost, leży na otwartej przestrzeni, brak w nim naturalnych warunków do obrony. Pewną zaporę sta­nowi jedynie od strony południowo-zachodniej Jezioro Wojnowskie. Trzeba było wioskę po parogodzinnej walce oddać i wyco­fać się do Babimostu,
     Ale oprócz ciosu moralnego zadanego Niemcom powstańcy zdo­byli 5 ckm, 4 km, 4 kuchnie polowe, 15 koni, 100 karabinów, wiele amunicji i granatów ręcznych. W boju tym odznaczyli się szczególnie: Izydor Napierała, Józef Kudliński, Jan Jopek, Moel-lenbrok, Wojciech Kuboś, Wacław Piwecki, Jan i Łukasz Szefne-rowie, Nikodem, Stanisław i Karol Szymańscy, Edward Kubiak, Walenty Tomaszewski, Wojciech i Stanisław Piweccy, Walenty Kubiak i wielu innych.
     Wraz z opuszczającymi Nowe Kramsko powstańcami musieli odejść ci wszyscy, którzy w mniejszym lub większym stopniu kontaktowali się z nimi i udzielali pomocy walczącym. Niektórzy z nich mogli powrócić w rodzinne strony dopiero po 26 latach, w roku 1945, kiedy Nowe Kramsko powróciło do Polski. 



Na fotografiach:
Od lewej: Józef Kudliński, organizator i dowódca drużyny chobienickiej, dowódca nocnego wypadu na Nowe Kramsko w dniu 3 lutego 1919 r.
W środku: Ks. Dudziński przebrany w mundur żołnierza niemieckiego ucieka wraz z Krawcem do Berlina.
Po prawej: Wojciech Piwecki, jedyny ocalały z rodziny uczestnik powstania na Babimojszczyźnie.


 Fotografie
z powstania wiekopolskiego

(27 grudnia 2008 - 16 lutego 1919)



Fot. 1. Żołnierze wojska wielkopolskiego ze Środy Wlkp.

Fot. 2. Działo "Barbara" z baterii artylerii ciężkiej, pod wsią Zatom Stary koło Międzychodu, luty 1919 r.


Fot. 3. Pułkownik Daniel Konarzewski składa raport generałowi Józefowi Dowborowi-Muśnickiemu.


Fot. 4. Powstańcze stanowisko karabinu maszynowego na balkonie domu u zbiegu ulic Szkolnej i Podgórnej w Poznaniu (kadr z filmu "Odrodzona Polska".


Fot. 5. Przemarsz I Pułku Ułanów Wielkopolskich, 1 marca 1919 r.


Fot. 6. kompania szamocińska na froncie.


Fot. 7.  Powstańcza kuchnia polowa.


Fot. 8. Ćwiczenia polowe skautów, Krzywiń koło Kościana.






Źródła: W. Sauter, Z walki o polskość Babimojszczyzny, Poznań 1960.
              Wikipedia - www.wikipedia.pl
              27grudnia.pl
 
  statystyka  

 

 

 

 
Ta strona internetowa została utworzona bezpłatnie pod adresem Stronygratis.pl. Czy chcesz też mieć własną stronę internetową?
Darmowa rejestracja