Językoznawcy próbowali dokładnie przyjrzeć się gwarze nowokramskiej. Takimi badaniami zajmowała się m.in. prof.  Monika Gruchmanowa z Poznania. W "Języku Polskim" opublikowała wnioski wynikające z jej badań. W toku  poszukiwań okazało się, że gwara nowokramska tak pod względem fonetycznym, jak i składniowym wykazuje związki z językiem serbołużyckim.
     Prezentowany poniżej słownik gwary kramskiej obejmuje wyrazy pochodzące z różnych źródeł, także od mieszkańców naszej miejscowości. W typowym zapisie nie można w pełni oddać jego urody oraz brzmienia. Zapisy fonetyczne są bardzo skomplikowane i nie chodzi w tym miejscu o naukowe analizy, ale o ocalenie pięknej gwary kramskiej.

 

B

 

bachyrek – garnuszek
badejki – kąpielówki
bimblać – dzwonić

blubry – błahe opowiastki

boba – czapka
bołek - samiec królika

bożamąka – przydrożna kapliczka, krzyż

bręczeć – marudzić
bronk – chrabąszcz
bruma - duża mucha
busia – babcia

 

C

chłodek – cień
chłopieczek – chłopina

ciągim – ciągle, wciąż
cokolik – cokolwiek
cyfka - lufka do papierosa
cyga – koza

cyrać – cucić, ożywiać
czkać – czekać

 

Ć

ćma – ciemno
ćmota – ciemno

ćpnąć – rzucić, rzucać

 

D

deczki – serwetki
dej mi bicki - daj mi całusa
dęboki – głęboki
dlejszy – gorszy
dlić – dłużyć

dudlać  - płakać
dum – korytarz
dura – dupa
dura modra - dupa sina
dużyki – długi

dybel – skobel

dydki – piersi
dyle – podłoga
dziekolik – gdziekolwiek

 

F

fajna - kiełbasa parówkowa

fefry, fefrać się – strach, bać się
fieruna – firana

fizymatenta – drobiazgi
frace - miny (twarzy)

frechkunda – bezczelny człowiek

frechowny – zarozumiały, bezczelny
fryśny – świeży
fusie – szaleniec

fyrnąć – szybko odejść, uciec

 

G

 

galat – galareta mięsna

gamuła – niezdara gamoń

garować – leżeć w łóżku, spać
gasa – ulica
gąba - gęba, twarz

gichnąć – wylać, nalać, oblać

gideja – kobieta wysokiego wzrostu
gigle - coś kłującego, ości

glajda – błoto, deszczowa pogoda, plucha

glanc – lukier

glazejki – skórzane rękawiczki
glondać – patrzeć

glubka – rodzaj śliwki
golarz – fryzjer

golarz – fryzjer

góra – strych
grablać – skrobać
grouba - kiełbasa śląska
guła – indyk

guła – indyk, indyczka
guś – gęś

 

H

 

heksa – złośliwa kobieta, zołza
humbać – huśtać
humbeja – huśtawka
husia - gwałtowny deszcz

 

J

 

jaka – marynarka
jakikolik – jakikolwiek
jaucha – gnojówka

jedza – jedzenie
jedza – posiłek

jupa – bluza, kurtka

 

K

kachelnik - wanienka do grzania wody, wmurowana do pieca
kafer - okienko od piwnicy

kalafa – nos, twarz
kalisko - staw, kałuża

kamloty – kamienie

kantować  się – pchać się
kapołka – serwatka
kasirek - siatka na ryby

kejter – pies
keta - łańcuszek na szyję
kica – kok
kidać – roztrząsać

kielczyć się – śmiać się
kiklać – łaskotać

kis – żwir

kiszczonka – woda po gotowanej kaszance
kiszka – kiełbasa
klaprować - sortować ziemniaki

klara – słońce

klopnąć – sprzedać
kluft - stare, ciężkie ubranie

klufta – kłoda, pień drzewa
kluka – kwoka

kluka – nos

klunkry – rupiecie

kocać – rzygać

kokot – kogut
kolmus – tatarak
koło – rower
korbas – dynia
kosmatki – agrest
krakyczka – rękojeść

kramować się – zalecać się, podrywać

krumka – piętka chleba
kryka - kula do podpierania
kwap - gęsi puch
kwaśne jaja - rodzaj potrawy
kwyrlonki - zupa ziemniaczana

 

L

 

lajsnąć – kupić

langus – człowiek wysoki

latoś – tego roku

latowy – letni

laufer – człowiek niemogący usiedzieć w domu
leberka – pasztet
ledachto – ktokolwiek
ledadzie – gdzieniegdzie

lejza – osoba niezdarna, gapowata
lelek, leluś – pieszczoch

lichotko - chudy, drobny

listowy – listonosz
locek – halka

lofrować się – lenić się, włóczyć

lola – gruby kij, laska
lucier – lizak

lumpy – niechlujne ubranie

lury – głupstwa

lyrać się – chybotać się
lyrka - klucz do łyżew

 

Ł

 

łata – urwis
łobalić – przewrócić
łodbalić – odwinąć
łosypek – otręby

 

M

maciek z dytkim - duża kaszanka

macoszka – bratek
majs – kukurydza

manygować się – lenić się, włóczyć

mągla – magiel
mećko – cielaczek
mieć bołka - obrazić się
miuśna – salceson
młodzie – drożdże
moczki - bułka w mleku

modrakowy – niebieski
muki - obrazić się
murchle - morele, brzoskwinie
myjka - mała koza

 

N

na klin - na kolana
na szago - na skos

nałojóny – pijany

namknąć – usunąć, przesunąć
naśtelować – przygotować
natron – soda

nicpota – nicpoń, urwis
nicpoty – niegrzeczny
niezdrowisko – katar

norać, unorać – tarzać, wytarzać, ubrudzić
nośrać – podjadać
nućlać - cyckać, żuć
nudle – makaron
nyknąć się - zdrzemnąć się
nyrlać - marudzić, zrzędzić
 

O

 

ofunflany – ubrudzony, osmarkany

oglejdrane – obłocone

 

P

pacharzyna – pęcherz
pataractwo -  niedbalstwo

paterak – partacz, niedbały gospodarz
patynki – papcie

pągiel – smarkacz

pierduśnica – plotkarka
pilować – pilnować
plećka – filiżanka
plumpa – stunia
plumpać – pompować
plynce - placki ziemniaczane

płat – ścierka
poklekrać – poplamić

polewaczka - śmigus dyngus
pończochy – skarpety

porządki – narzędzia
posoba – sufit
pościelo – posłać
pouchraniać – posprzątać

prek – precz
przeglądko – lustro
pszytrocować - nakazać, przykazać
pulać – sikać
pultrać - trzaskać, hałasować
pumywać – zmywać
pyrki – ziemniaki

 

R

reśle – czereśnie
rodować – karczować

rojber – łobuz

rumotać  – hałasować, stukać
ryćka - stołek, taboret
rzysko – ściernisko

 

S

sa – tu

sa stądy – stąd

salacha – młoda, wysoka dziewczyna

sądek – drewniane naczynie
siepla – chochla
siń – korytarz
siouber - stóg słomy

siski – małe parówki
siutki - strąki grochu
siypka – szufelka

skądy – skąd
sklep – piwnica

skład – sklep
skobryszek – skowronek
skorcz – szpak

skrzeczki – skwarki
słuchanka – konfesjonał
sobo - z sobą, razem
spozimek – wiosna
sprośno – prośna
stojał – stał
sytko – sitko

szabel, szabelek – strąk fasoli

szafinerka – szafa na bieliznę

szaga – skos, skróty

szczun – chłopak

szkity – nogi
szur – szczur

 

Ś

ścielna – kotna
ślapa – język
ślapka - plasterek wędliny

ślepe ryby – zupa jarzynowa z jajkiem
śluka – czkawka
śneka z glancem – drożdżówka
śnijtka - kromka chleba
śnobel – dziób
śnudra – katar

śnupa – buzia, pyszczek

śpanga – wsuwka do włosów
śpiksz – spichlerz

śporować – oszczędzać

śpycka – lufka do papierosów

śruper – twarda szczotka do podłogi
śtrojzle – okruszki
śtupacz - igła do cerowania
śtupować – cerować
świecary - robaczki świętojańskie
świętyjonki – porzeczki
świgać – rzucać
śworta - skórka od słoniny
śwyrlać – trząść

 

T

taska – filiżanka

trudny – zmęczony
tumpać – tupać
tunkać - maczać w czymś
twieszy – twardszy
tydziń – tydzień
tytka – torebka

tytka – torebka papierowa

 

U

 

ubrechtać się – ubrudzić się, uśmiać się
ućknie – ucieknie
ugarlić się - udławić się
umawiać się - kłócić się

uskromnić się – uciszyć się
uważać – pilnować

 

W

 

westka – kamizelka
wetkać – włożyć

wew – w
wiśny – wilgotny
womborek – wiadro
wosiuna – gąsienica
wudzki - lejce, wodze

wuja – wujek, stryjek

wyćpić – wyrzucić

wygogolony – wydekoltowany
wytrzyszczać – wytrzeszczać

 

Z

 

z ledwością – ledwie
zagłowek – poduszka
zakluczyć – zamknąć
załobalić – zawinąć
zatusnąć - zamknąć, zatrzasnąć
zatusnonć – zamknąć
zawdy – zawsze
zemla – bułka

zez – z
zimisko – dreszcze

zminąć – zmienić

zmier – spokój, cierpliwość

zmuda, zmudzić – strata, stracić
zwunek – dzwonek

 

Ż

żejtszy – rzadszy
żgać – kłuć
żgak - kolec cierń
żynuńć – gnać
żyń – pędź